Источник: Саха сирэ. — 2019. — Бэс ыйын 27 к. — С. 7
«ОЛОҤХО ЫЛЛЫГА» ҮЙЭЛЭРИ УҤУОРДААТА
Биир сүрүн сонун тэрээһининэн Олоҥхоһуттар аллеяларын арыйыы буолла
Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы, Олонхо национальнай юмитиэтин салайааччьпа Александр Жирков Нам улууһун уус-уран тылынан айар талааннаах дьонугар анаммыт аллеяны аһыы суолтатын бэлиэтээн туран, «Олоҥхо ыллыга» диэн ааттыырга этии киллэрдэ. «Кэнэҕэс бу ыллык аартыкка тиийэ кэнээтин!» — диэн алгыс тылларын анаата.
Елена ПОТОЦКАЯ
terut@bk.ru
«Олоҥхо ыллыгын» Нам улууһун аатыр6ытолоҥхоһута,Саха АССР култууратын үтуөлээх үлэһитэ Прокопий Ядрихинскай-Бэдьээлэ пааматынньыга аста. Онтон салгыы Нам . улууһун ааттаах-суоллаах олоһгхоһуттарын бюст-пааматынньыктара бараллар. Ыллык усгун баран истэххэ, оройуоннаа^ы кииннэммит бибилэтиэкэ дириэктэрэ Майя Софронова бырайыа* гынан тэриллибит историческай хаартыскалар быыстапкалара киһи б0Л5очтотун тардар. Бу 1908 СЬ1Ллаахха Нам улууһугар ыьпыллыбыт ыЬыа^ы Аким Курочкин туһэрбит эбит. Майя Софронова РАН Петр Великэй затыкан антропология ‘ уонна этнография (Кунтскамера), Емельян Ярославскай аатынан . өрөспүүбүлүкэтэаҕи * кыраайы үөрэтэр мусуойдары кытта чинчийэр үлэтпн бырайыагын билиһиннэрдэ. Аким Курочкин уйэлэри • уҥуордаан Нам улууһун үйэтиппит 40 хааргь1ската саха норуотун ыһыа^ы ыһар былыргы үгэһин бу баардыы көруү-истии, кырдьык да, туохха да кэмнэммэт күндү бэлэх.
ОЛОНХО ЫҺЫАҔЫН ҮСУЛУУСКА
Олонхо Ыһыа5ын туруорааччы режиссер Руслан Тараховскай суруналыыстары кытта көрсүһүүтү’ гэр ыһыах аһыллыытын ис хоһоонун, сиэрин-туомун сиһилии кэпсээбитэ барыбытын астыннарда.
Кини Олоҥхо Ыһыаҕар туруорааччы режиссер быһыытынан үһүс улууһугар үлэлиир. Олоьгхо Ыһыа5ын кини аан бастаан 2016 сыллаахха ыраах Дьааҥыга, былырыын Алдан оройуонугар, быйыл Нам улууһугар ыытта. Бу ыһыахтар бэйэ-бэйэлэриттэн туох атыннаахтарый?
Ханнык баҕарар улуус ураты тыыннаах, өрүттээх. Холобура, Дьааҥыга хайа култууратын көрдөрөр сорук турбута. Дьааҥылар Суорбалдьын Хотун диэн Киһилээх хайатыи иччитэ диэн баарын бэйэлэрэ да билбэт-
«ОЛОҤХО ЫЛЛЫГА» ҮЙЭЛЭРИ УҤУОРДААТА
Биир сүрүн сонун тэрээһининэн Олоҥхоһуттар аллеяларын арыйыы буолла
тэр этэ. Аныгы дьон быһыытынан үһүйээннэри билбэттэра чахчы. Биһигиу ыһыаҕы туруорааччылар, ол үһүйээн сүрүн .дьоруойугар олозуран, Хотун ‘дьахтар биир дойдулаахтарыгар ыыппыт тааһыгар алгыс уотун оттубуппут. Ол иһик да буолуо, ыһыахпыт аһыллыыта олус -табыллыбьгта.
Оттон Алдан ыһыаҕар бол^омтобутун араас омук дьоно түөлбэлээн олороругар туһаайбьтпыт Ол аата манна ил, эйэ, бэйэ-бэйэ^э ураты сылаас сыһыан олохсуйбут эбит диэн толкуй саҕар сбрук турбута. Ньымгакаан диэн эбэҥки норуотун эпоһыгар таба тайаммыппыт. Араас омук мустубуг сиригэр биир тыыны саҕыы, Саха сиригэр олорон сайдабыт, үүнэбит диэн санааны бигэргэтиибит бу улууска эмиэ табыллыбыта. Бэлиэтээн эттэххэ, Алдан нууччалара эбэҥкини сахаттан араарар буолбуттара. Биир, сирэйдээх дьон култуураларын билбэккэ сылдьан, саха, эбэҥки диэн араарбат, биир норуот курдук көрөр буоллахтара. Кылаабынайа, араас омук дьоно Олоҥхо Ыһыа5ын суолтатын өйдөөбүттэрэ, диэн бэлиэтээтэ Руслан Тараховскай.
«УЛУУҺУБАРЫТЫН ТҮМТҮБҮХ,.»
Руслан Тараховскай эдэр режиссердар уус-уран салайааччылара, култуура диэйэтэлэ Андрей Борисов кинилэри уөрэппит, ииппит-такайбыт үөрэҕин холобурдаата:
— Андрей Саввич биһиэхэ
өрүү; «Улуус олохтоохторо Олоҥхо ЫЬыа^ар тус бэйэлэринэн кыттыыны ылан астыныахтаахтар уонна дуоһуйуохтаахтар. Эһиги, бастатан туран, ону ситиһин>, диэн copyгу; туруорар. Ол эбэтэр 6у улуус сайдыытыгар олугу уурбутсаамай биллэр.үһүйээн чахчытын эбэтэр история кэрдииһин ис сумэтин ылан, улуус -олохтоохторун барытын кытыннаран, түмэ тардан ыһыах кыттыьтаахтарыгар -тиэрдиэхтээхпит, кинилэр төрөөбүт дойдуларыиан киэн туттууларын уһугуннарыахтаахпыт. Ол, биһиги санаабытыгар, табылынна. Олоҥхо Ыһыаьын аһыллыытыгар 19 нэһилиэк дьоно кыттыыны ыллылар. 1,5 тыһыынча курдук киһиттэн 1000 курдук улахан киһи, 500-чэкэ 050. Онно эбии Дьокуускайтан Саха академическай уонна Олоҥхо тыйаатырдарын артыыстара, филармония хора уонна симфоническай оркестра, «Кыл сахалар» оркестр, Опера уонна балет тыйаатырын хора уонна балериналара аазан сиппэккин…
АЛГЫСТААХ ЫТЫК ДУОҔА
Ытык Дуоҕа судаарыстыбаннас, 35а баһылык былааһын бэлиэтэ. Өрөспүүбүлүкэ Аҕа баһылыгар Айсен Николаевка Үөһээ дойдуттан үрдүк айыылары кытта ситимнээн баран, Ытык Дуоҕаны туттардыбыт. Алгыстанна5ына эрэ былаас норуоту кытта ситимэ күүстээх, биир санаалаах, тыыннаах буолар диэн санааттан Ытык Дуоҕа нөҥүө алгысчыт Ил Дархаҥҥа үөһзттэн алгыһы тиксэрдэ. XMI Олоҥхо
Ыһыазын биир сонун суүрээнинэн бу буолла. Бу иннинэ 11 сылы быһа ыһькэҕы оҥорон кэлэн баран, Ытык Дуо5а суолтатын дьэ быйыл өйдөөтүбүт, — диэн_бэлиэтэзтэ Руслан Тараховскай..
ОЛОНХО ЫҺЫАҔЫН ДЬОРУОЙДАМ-НАМ УЛУУҺУН СУРАҔЫРПЫТ ДЬОН
Нам сирэ — Саха дьоно түөлбэлээн олорор төрүт дойдулара. Олоҥхону, ыһыаҕы өбүгэ са^аттан билэр, хааннарыгар баар төрүт култууралара. Ол иһин улуус муниципалитетын баһылыга Юрий Слепцов бастакы мунньахтарга Нам сирин ааттаах-суоллаах дьонун көрдөрүүгэ, киэҥ араҥаҕа билиһиннэриигэ 6ол50мто6утун туһаайарбытыгар көрдөспүтэ. Баһылыгы, Нам уопсастыбыннаһын кытта кэпсэтэн баран: «Барыта олоҥхо тылынан барыахтаах, улуус ийэ олоһгхоһуттара баар буолуохтаахтар», — диэн ба^а санааларын ылынан, Бэдьээлэни, Буоратайы, Тойон Муруну, Дьиибэ Бытыктааҕы сүрүн дьоруойдарынан оҥордубут. Ону таһынан, Мычаар Алааппыйа уонна Хобороос диэи Дьиибэ Бытыктаах иннилэринэ баар олоҥхоһуттарга тиийэ арыйан көрдөрдүбүт. Улуус Нам оҕонньоро, Мымах кинээс курдук улуу дьон, Максим Аммосов, Илья Винокуров курдук судаарыстыбаннай диэйэтэллэр төрөөбүт дойдулара буолалларын арыйдыбыт.
Лидия Новгородова саха норуотун бастакы арфистката. Бияигин КИНИ 80-ча саастаах. Арфа тыаһыгзр киһи хара^ар уу уста турара көстөн кэлэр. Өлүөнэ epytiy арфа тыаһыгар уйдарам доҕуһуоллаан ойуулаатыбыт. Нам улууһун синволын Кубаны бу кэрэ көтөрү онатар балерина үҥкүүтүнэн көрдөрдүбүт, диэн бзлизтээтэ Руслан Тараховскай.
ТИММР, MAC УУСГАНА, ОЛОНХОҺУТ ААТГААХТАПАБУБАРЫНАИНАР
— Тимир уустар төрүт дойдулара — Нам улууһа. Чап уусгара Намтан барбыттар. Күөсчүттэр диэн туойтан иһит оҥорор дьон бааллар эбит. Мае уустарын туһунан киһи этэ да барбат. Ыһыах аһыллыытыгар Нам сирэ уустар, оһуохайдьыттар, тойуксуттар, олоҥхоһуттар дойдулара диэн көрдөрдүбүт. Ыһыахха туттуллубут атрибуттар барыта намнар бэйэлэрин тэриллэрэ. Ол курдук, чороону уустар оҥордулар, туойунан чох иһитин күөсчүттэр, тимир уусгара Ытык Дуоҕаны оҥорон таһаардылар. Чох иһитигэр алгыс уотун уматтыбыт. Тимир уустар Ытык Дуоҕаларын үөһээҥи күүстэри кытта сибээстээн, Ил Дархаммытыгар ууннубут. Ол эбэтэр Нам улууһа аатырдыбыт күөсчүттэр туой иһити оҥорооччулар, мае уонна тимир уусгара төрүт түөлбэлэрэ буоларын арыйдыбыт, — диэн быһаарда Олоҥхо Ыһыа5ын туруорааччы режиссера.
КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА СТАТЬИ: